Mord Kains, Messopfer und Allegorie der Nächstenliebe (fol. 24v).
Brevier von Belleville (14. Jh.), Paris, BN de France (Ms. lat. 10484)

Am 31. Sonntag im Jahreskreis steht die Frage eines Schriftgelehrten nach dem wichtigsten Gebot im Zentrum des Evangeliums (Mk 12, 28-34). Das Doppelgebot stellt die Liebe zu Gott auf einer Seite und die Nächstenliebe auf der anderen. Im weiteren Verlauf des Gespräches sagte der Mann, dass die Liebe mehr ist als alle Brandopfer und andere Opfer (vgl. Mk 12, 33b).

Im sog. Bas-de-page, also in der Miniatur des unteren Randstreifens (fol. 24v), eines Breviers von Belleville (Paris, Biblioheque Nationale de France, Ms. lat. 10484), werden der Mord Kains, das Messopfer und die Allegorie der Nächstenliebe auf einer Ebene dargestellt. Die Handschrift ist in Paris um 1323-1326 entstanden und vom Jean Pucelle (tätig um 1319-1335) und seiner Werkstatt illuminiert. Das liturgische Gebetbuch umfasst 876 Blätter und besteht aus 2 Bänden: Band 1: Gebete für den Sommer, Band 2: Gebete für den Winter. Es wurde vom unbekannten Dominikanerkonvent in Auftrag gegeben. Das Brevier war wohl für Jeanne de Belleville bestimmt, Gemahlin des Olivier de Clisson.
Links im Bild ist zu sehen, wie Kain seinen Bruder Abel erschlägt, weil dessen Tieropfer bei Gott Gefallen fand, im Unterschied zu Kains Opfer der Feldfrüchte. Zwischen zwei Altären, auf denen links ein Lamm und rechts eine Garbe Getreide liegen, ereignet sich die grausame Ermordung, die mit Sicherheit mit der Nächstenliebe nichts zu tun hat. In der Mitte findet sich die eucharistische Auslegung: einem aus der Kirche herausgehenden Priester überbringt eine himmlische Taube das wahre Opfer, die wahre Speise, den Leib Christi in Form einer Hostie. Rechts sehen wir, wie die Allegorie der Caritas, der christlichen Nächstenliebe, in Gestalt einer Frau mit Krone, einen Armen speist. Vielleicht ist hier an die hl. Elisabeth oder die hl. Hedwig zu denken. Eine Hand aus der Wolke gibt etwas der Königin und der als Diener zu erkennenden Person. Und was hast du, das du nicht empfangen hättest? (1 Kor 4, 7) - diese Worte des Apostels kommen uns in den Sinn. Vor allem im Teilen soll sich die Zuwendung den Mitmenschen gegenüber zeigen.

Jesus antwortet auf die Frage: Welches Gebot ist das erste von allen? (Mk 12, 28) Er hat aus dem Gesetzbuch der Juden nur zwei herausgeholt. Die Schriftgelehrten haben festgestellt, dass es im ganzen Gesetz (Tora) 613 Gebote gibt, und haben oft miteinander um die Hierarchie der Verbote und Gebote gestritten. Die Bedeutung der Antwort Christi besteht darin, dass er aus der großen Zahl der Gebote nur zwei hervorgehoben hatte. Das erste hat er aus dem Buch Deuteronomium (Dtn 6, 4-5) zitiert: Höre Israel, der Herr, unser Gott, ist der einzige Herr. Darum sollst du den Herrn, deinen Gott, lieben mit ganzem Herzen und ganzer Seele, mit all deinen Gedanken und all deiner Kraft (Mt 12, 29-30). Und das zweite aus dem Buch Levitikus (Lev 19, 18): Du sollst deinen Nächsten lieben wie dich selbst (Mk 12, 31). Also das erste betrifft die Liebe zu Gott und das zweite die Liebe zu den Mitmenschen. Jesus erkannte die beiden Gebote als die wichtigsten an.
Das Bild stellt das Opfer des Sohnes Gottes, das ja die Eucharistie ist, in die Mitte der Welt und des menschlichen Lebens. Die Liebe Gottes zu uns drängt uns zu Taten der Liebe, also nach rechts im Bild. Die ganze christliche Moral soll auf der Liebe bestehen. Im Römerbrief lesen wir: Bleibt niemand etwas schuldig; nur die Liebe schuldet ihr einender immer. Wer den anderen liebt, hat das Gesetz erfüllt (Röm 13, 8).

O Jesus, öffne mein Herz und meine Seele,
meinen Geist und meine Stärke - öffne mich selbst,
damit ich die Liebe zurückgebe, die Gott mir gegeben hat
und mir immer noch täglich gibt.
Und gib, dass diese Liebe ausströmt zu allen
meinen Brüdern und Schwestern - zu jedem einzelnen.
Denn im Reich der Liebe will ich
auf ewig bei dir leben!
(Robert L. Kopp. Das Evangelium beten. Ein sehr menschlicher Jesus. Das Markus-Evangelium. Paderborn 2000, S. 143)

W 31 Niedzielę Zwykłą na pierwszym miejscu w Ewangelii (Mk 12, 28-34) stoi pytanie nauczyciela Pisma o najważniejsze z przykazań. Podwójne przykazanie stawia miłość do Boga po jednej stronie i miłość bliźniego po drugiej. W dalszym toku rozmowy powiedział ów człowiek, że miłość więcej znaczy niż wszystkie całopalenia i ofiary (por. Mk 12, 33b).

Na tzw. Bas-de page, tzn. Miniaturze w dolnym brzegu strony (fol. 24v) brewiarza z Belleville (Paris, Biblioheque Nationale de France, Ms. lat. 10484), na jednej płaszczyźnie zostały postawione zabójstwo Kaina, Ofiara mszalna i alegoria miłości bliźniego. Rękopis ten powstał w Paryżu ok. 1323-1326 i był iluminowany przez Jeana Pucelle (działał ok. 1319-1335) i w jego atelier. Ten liturgiczny modlitewnik obejmuje 876 kart i składa się z dwóch tomów: 1 tom - modlitwy na czas letni, 2 tom - modlitwy na czas zimowy. Został on wykonany na polecenie nieznanego już dzisiaj konwentu dominikańskiego. Brewiarz ten był przeznaczony dla Jeanne de Belleville, żony Oliviera de Clisson.
Z lewej strony miniatury dostrzegamy, jak Kain zabija swojego brata Abla, gdyż jego ofiara ze zwierząt spodobała się Bogu, w przeciwieństwie do kainowej ofiary z płodów ziemi. Między dwoma ołtarzami, na których leżą z lewej baranek i z prawej snopek zboża, dokonuje się to straszne wydarzenie, które na pewno nie ma nic wspólnego z miłością bliźniego. W środku obrazu znajduje się interpretacja Eucharystii: gołębica z nieba przekazuje kapłanowi wychodzącemu z kościoła prawdziwą Ofiarę, prawdziwy Pokarm, Ciało Chrystusa w postaci Hostii. Z prawej strony widzimy alegorię caritas, chrześcijańskiej miłości bliźniego, w postaci kobiety z koroną, karmiącą biedaka. Być może trzeba nam w tym miejscu pomyśleć o św. Elżbiecie, albo o św. Jadwidze. Ręka wystająca z chmury podaje coś królowej i osobie, wyglądającej na sługę. Co masz, czegoś nie otrzymał (1 Kor 4, 7) - te słowa Apostoła przypominają się nam w tej chwili. Przede wszystkim w dzieleniu się z innymi powinna się ukazać miłość do bliźnich.

Jezus odpowiada na pytanie: Które przykazanie jest pierwsze ze wszystkich? (Mk 12, 28) Z kodeksu żydowskiego wybrał On tylko dwa. Nauczyciele Pisma obliczyli, że w całym Prawie (Torze) jest 613 przykazań, i wielokrotnie sami spierali się o hierarchię nakazów i zakazów. Znaczenie odpowiedzi Jezusa polega na tym, że z wielkiej liczby praw wydobył dwa przykazania. Pierwsze zacytował On z Księgi Powtórzonego Prawa (Pwt 6, 4-5): Słuchaj, Izraelu! Pan, Bóg nasz, jest Panem jedynym. Będziesz miłował Pana, swego Boga, całym swoim sercem, całą swoją duszą, całym swoim umysłem i całą swoją mocą (Mt 12, 29-30), natomiast drugie z Księgi Kapłańskiej (Kpł 19, 18): Będziesz miłował swego bliźniego jak siebie samego (Mk 12, 31). Pierwsze dotyczy miłości do Boga, a drugie miłości do ludzi. Jezus uznał je za najważniejsze.
Nasza miniatura stawia Ofiarę Syna Bożego, która jest Eucharystią, w centrum świata i ludzkiego życia. Miłość Boga do nas przynagla nas do czynów miłości, a więc do tego, co jest pokazane na prawej części obrazu. Cała moralność chrześcijańska powinna więc opierać się na miłości. W Liście do Rzymian czytamy: Nikomu nie bądźcie nic dłużni oprócz wzajemnej miłości. Ten bowiem, kto miłuje bliźniego, wypełnił Prawo (Rz 13, 8).

Jezu, otwórz moje serce i moją duszę,
mojego ducha i moją siłę - otwórz mnie samego,
abym oddawał miłość, którą dał mi
i codziennie mi daje Bóg.
Spraw, żeby ta miłość wypływała do wszystkich
moich braci i sióstr - do każdego,
gdyż w królestwie miłości
chcę na wieki żyć z Tobą!
(Robert L. Kopp. Das Evangelium beten. Ein sehr menschlicher Jesus. Das Markus-Evangelium. Paderborn 2000, s. 143)