Taufe Jesu (fol. 8r)

St. Marienthaler Palster (2. Viertel des 13. Jh.)
Zisterzienserinnenabtei St. Marienthal (Ms. F. 5: 31).

Am 3. Sonntag im Jahreskreis kehrt die Liturgie zum Lukasevangelium zurück. Die Perikope besteht aus zwei Teilen. Den ersten Teil bildet das Vorwort (vgl. Lk 1, 1-4) und den zweiten das erste Auftreten Jesu in Galiläa (vgl. Lk 4, 14-21). Lukas berichtet, dass Jesus nach Nazareth kam, in sein Heimatort, und die Synagoge am Sabbat aufsuchte und sich gemeldet hatte, um aus der Schrift vorzulesen. Man hat ihm die Schriftrolle mit dem Text des Propheten Jesaja gereicht (vgl. Lk 4, 16-17). Er fand gerade die Stelle aus dem 61. Kapitel, wo die frohe Botschaft des Gesalbten Jahwes prophezeit wird. Dieser Text fängt mit folgenden Worten an: Der Geist des Herrn ruht auf mir (Lk 4, 18a). Wir dürfen noch mal zur Taufe Jesu im Jordan zurückkehren.
Die Bibliothek der Zisterzienserinnenabtei St. Marienthal bewahrt als älteste illuminierte Handschrift ein Psalterium aus dem zweiten Viertel des 13. Jahrhunderts, der Zeit, in der das Kloster gegründet wurde (1234). Im Kodex (Ms. F. 5: 31) wurden dem Text der 150 Psalmen und verschiedenen Gebeten auch sieben Ganzseitige Miniaturen beigefügt. Die kleinformatige Handschrift (ca. 215 x 150 mm) besteht aus 190 Pergamentblättern.

Unsere Miniatur ist der Taufe Christi (fol. 8r) gewidmet. Auf der linken Seite des Bildes sehen wir nackten Christus, leicht zur Seite gewendet, in einem glockenförmigen, hoch aufragenden Wasserberg stehend. Der Täufling hat sein mit einem roten Kreuznimbus umgebenes Haupt etwas zur Seite geneigt, die rechte vor der Brust in einer demütigen, gleichsam abwehrenden Geste erhoben, während die Linke im Gesprächsgestus nach unten weist. In der rechten Bildhälfte steht dem Täufling auf einer felsigen Bodenformation die asketische Gestalt des Johannes des Täufers gegenüber. Er hat sein Haupt im Augenblick der Taufhandlung Christus zugewandt und seine rechte Hand auf seine Stirn gelegt, während seine Linke im zottigen Fellmantel verborgen bleibt. Aus einem Wolkensaum dringt der Heilige Geist im Symbol einer nimbierten Taube mit weit ausgebreiteten Schwingen in den Bildraum vor. Auf der linken Bildseite, von der Rahmenleiste fast gänzlich überschnitten, wird die Gestalt eines Engels sichtbar. Dieser reicht dem Getauften ein Tuch, um ihn damit zu umhüllen.

Hören wir jetzt den Origenes (185-254), wie er in der 32 Homilie zum Lukasevangelium über die Jesajastelle predigte: [es ist] zweifellos auch dies nicht als Zufall anzusehen, sondern als Vorsehung und Fügung Gottes, dass gerade das Buch Jesaja gereicht wurde und keine andere Stelle als die, die über das Geheimnis Christi handelte: „Der Geist des Herrn ist über mir; denn er hat mich gesalbt.“ Denn Christus ist es, der dies sagt. Lasst uns genauer anschauen, was Christus zunächst im Propheten verkündigte und später über sich selbst in der Synagoge vorliest! „Er hat mich gesandt, den Armen die frohe Botschaft zu bringen“ (Lk 4, 18). Mit den „Armen“ sind die Heidenvölker gemeint; denn sie waren arm und besaßen überhaupt nichts, weder Gott noch das Gesetz, noch Propheten, noch Gerechtigkeit, noch die übrigen Tugenden. Was war der nähere Grund, weswegen Gott ihn schickte, den Armen die Botschaft zu bringen? „Den Gefangenen die Freilassung zu verkündigen“ (Lk 4, 18). „Gefangen“ waren wir in der Tat, die wir so viele Jahre in den Fesseln Satans lagen, ihm unterjocht. Jesus kam, „den Gefangenen die Freilassung zu verkündigen, den Blinden, dass sie sehen“ (Lk 4, 18); auf Grund seines Wortes und der Verkündigung seiner Lehre sehen die Blinden. „Verkündigung“ bezieht sich hier gleicherweise nicht nur auf die „Gefangenen“, sondern auch auf die „Blinden“. „Zerbrochene in Freiheit zu setzen“ (Lk 4, 18). Gibt es ein zerbrocheneres oder zerschlageneres Wesen als den Menschen, bevor Jesus ihn befreit und geheilt hat? „Ausrufen das Gnadenjahr des Herrn“ (Lk 4, 19). Nach dem einfachen Wortsinn soll dies heißen, dass der Heiland nur ein Jahr lang das Evangelium in Judäa verkündet hat, und das sei mit diesem Wort gesagt: „auszurufen das Gnadenjahr des Herrn und den Tag der Vergeltung“. Aber vielleicht will das göttliche Wort mit der Verkündigung des Jahres des Herrn ein tieferes Geheimnis andeuten (…) Dies alles aber wurde verkündigt, damit wir „zum Gnadenjahr des Herrn“ gelangen, nachdem wir aus Blinden Sehende, aus Gefangenen Befreite, aus in verschiedener Weise Verwundungen Geheilte geworden sind (Origenes, In Lucam homiliae, Homilie 32, 3-5).

Jesus, die Augen aller in der Synagoge waren auf dich gerichtet.
Jesus, in Nazareth hat sich das Schriftwort erfüllt.
Jesus, auch wir erwarten die Erfüllung deiner Worte.

W trzecią Niedzielę w ciągu roku liturgia powraca znów do Ewangelii św. Łukasza. Perykopa składa się z dwóch części. Pierwszą część stanowi prolog (por. Łk 1, 1-4) a drugą pierwsze wystąpienie Jezusa w Galilei (por. Łk 4, 14-21). Łukasz opowiada, że Jezus przyszedł do Nazaretu, swojego rodzinnego miasta, i odwiedził synagogę w szabat oraz zgłosił się do przeczytania z Pisma. Podano Mu zwój z tekstem Proroka Izajasza (por. Łk 4, 16-17). Odnalazł On akurat miejsce w 61 rozdziale, gdzie jest proroctwo o dobrej nowinie Namaszczonego przez Jahwe. Tekst ten rozpoczyna się następującymi słowami: Duch Pański spoczywa na Mnie (Łk 4, 18a). Możemy jeszcze raz powrócić do chrztu Jezusa nad Jordanem.
Biblioteka opactwa Cysterek St. Marienthal posiada najstarszy iluminowany rękopis, Psalterium z drugiej ćwierci XIII wieku, z czasu założenia tego klasztoru (1234). W kodeksie (Ms. F. 5: 31) do tekstów 150 psalmów i różnych modlitw dołączono siedem całostronicowych miniatur. Ten rękopis małego formatu (ok. 215 x 150 mm) składa się z 190 pergaminowych kart.

Nasza miniatura została poświęcona chrztowi Jezusa (fol. 8r). Po lewej stronie obrazu widzimy nagiego Chrystusa, lekko zwróconego w bok, stojącego w nagromadzonej masie wody, w kształcie dzwonu. Chrzczony zwrócił swoją głowę, otoczoną czerwonym nimbem, lekko w bok, prawą rękę uniósł lekko przed pierś w geście pokory i równocześnie obrony, natomiast lewą skierował w dół. Na prawej połowie obrazu, postać ascetycznego Jana Chrzciciela, stojącego na skalnej formacji, została postawiona naprzeciw Chrystusa. Skłonił on podczas czynności chrzczenia swoją głowę w stronę Chrzczonego i położył na Jego czole prawą rękę, natomiast lewą trzyma schowaną w okryciu z sierści zwierzęcej. Duch Święty w symbolu gołębicy z nimbem i szeroko rozpostartymi skrzydłami, wychodząc z chmur, wciska się jakby w ramy obrazu. Po lewej stronie miniatury dostrzegamy anioła, prawie odciętego przez ramę. Podaje on Ochrzczonemu płótno, aby Go nim okryć.

Posłuchajmy teraz Orygenesa (185-254), który powiedział o cytacie Izajasza w swojej 32 homilii do Ewangelii św. Łukasza co następuje: bez wątpienia nie jest przypadkiem, tylko Opatrzność i zrządzenie Boskie sprawiły, że podano Jezusowi właśnie Księgę Izajasza i nie inny cytat, ale ten mówiący o tajemnicy Chrystusa: „Duch Pański nade Mną, ponieważ Mnie namaścił”. To Chrystus jest Tym, który to mówi. Przypatrzmy się dokładniej temu, co Chrystus najpierw mówił przez proroka, a później sam o sobie przeczytał w synagodze. „Posłał Mnie, abym ubogim niósł dobrą nowinę” (Łk 4, 18). „Ubodzy” to narody pogańskie, które były ubogie i nic nie posiadały, ani Boga, ani Prawa, ani proroków, ani sprawiedliwości, ani pozostałych cnót. Co było bezpośrednim powodem, że Bóg posłał Go, by ubogim zaniósł dobrą nowinę? „Więźniom głosić wolność” (Łk 4, 18). „Więźniami” byliśmy rzeczywiście, gdy przez wiele lat byliśmy w kajdanach szatana i jemu podporządkowani. Jezus przyszedł „więźniom ogłosić wolność, a niewidomym przejrzenie” (Łk 4, 18). Niewidomi widzą pod wpływem Jego słowa i przepowiadania Jego nauki. „Przepowiadanie” odnosi się tutaj w ten sam sposób nie tylko do „więźniów”, ale również do „niewidomych”. „Uciśnionych odsyłać wolnymi” (Łk 4, 18). Czy jest jakaś istota bardziej uciśniona lub bardziej załamana niż człowiek, zanim Jezus go uwolnił i uzdrowił? „Obwoływać rok łaski Pana” (Łk 4, 19). Według prostego znaczenia słów powinno to oznaczać, że Zbawiciel tylko przez jeden rok głosił Ewangelię w Judei, i to niech będzie powiedziane w tym słowie: „obwoływać rok łaski Pana i dzień Jego odpłaty”. A może słowo Boże poprzez to obwołanie roku Pańskiego chce nam przekazać jakąś głębszą tajemnicę (...) To wszystko zostało ogłoszone po to, abyśmy dotarli do „roku łaski Pana”, gdyśmy stali się z niewidomych widzącymi, z więźniów wyzwolonymi i z różnych zranień uzdrowionymi (Orygenes, In Lucam homiliae, homilia 32, 3-5).

Jezu, oczy wszystkich w synagodze były utkwione w Tobie.
Jezu, w Nazarecie spełniły się słowa Pisma.
Jezu, także my oczekujemy spełnienia się Twoich słów.