| Christkönigssonntag
Ein Fragment der Leidensgeschichte nach Lukas
(vgl. Lk 23,
35-43) ist zum Thema des heutigen Evangeliums. Die Perikope berichtet
über das
letzte Gespräch Jesu mit einem der Verbrecher am Kreuz.
Eine Darstellung der Kreuzigung bietet das
Darmstädter Speculum
humanae salvationis (um 1360) an.
Das
„Heilsspiegel“ (Universitäts- und Landesbibliothek in Darmstadt, Hs.
2505)
gehört wie die sog. Biblia
pauperum der
typologisch-didaktischen Literatur des Mittelalters an und durfte von
Anfang an
aus einer Kombination von Reimprosa und Bildreihen bestanden haben. Der
Leitgedanke von Speculum
sowie Biblia pauperum,
ihrer Texte wie ihrer Bilder, ist die schon im Evangelium und bei
Paulus
vertretene Vorstellung, dass das Neue im Alten Testament vorgezeichnet
sei und
die alttestamentlichen Heilsversprechen erfüllt. Das Speculum
verwendet zu einem Antityp jeweils drei Typen. Zwei
Bildseiten mit 4 Bildern der aufgeschlagenen Handschrift folgen zwei
Textseiten
mit jeweils 50 Versen (34 Kapitel). Jede Bildseite besteht aus zwei
Bildern.
Oben links (a) befindet sich ein Bild aus dem Neuen Testament (Antityp)
und
unten auf der gleichen (b) sowie auf der nächsten Seite (c und d)
jeweils
Bilder aus dem Alten Testament, der Naturgeschichte, sowie
Heiligenlegenden.
Die Handschrift besteht aus 71 Pergamentblätter (350 x 200 mm) und ist
modern
foliiert (d.h. nur die Blätter sind nummeriert). Die Handschrift
beinhaltet 68
ganzseitige, gerahmte und einmal horizontal unterteilte Miniaturen. Der
Text
ist in lateinischer Sprache geschrieben und es finden sich gelegentlich
deutsche (niederrheinische) Spruchbänder.
Auf (fol. 44v) ist Jesus am Kreuz dargestellt
worden und
rechts von ihm Maria und links Johannes. Die Spruchbände mulier ecce filus tuus
(Frau, siehe, dein Sohn! – Joh 19, 26) und Iohannes ecce mater tua
(Johannes, siehe, deine Mutter! – Joh 19, 27) gehen von Jesus jeweils
zu Maria
und Johannes aus. Auf der rechten Seite ist ein weiterer Spruchband zu
sehen
mit den Worten: heli, heli lema
sabachtani (Mein Gott,
mein Gott, warum hast du mich verlassen – Mt 27, 46). Und auf der
anderen Seite
auf einem Spruchband die Worte: amen
dico tibi hodie mecum eris [in
paradiso] (Amen, ich sage dir: Heute noch wirst du mit mir
im
Paradiese sein – Lk 23, 43). Ein junger Mann gibt dem Gekreuzigten
gerade einen
Schwamm mit Essig auf einem Stock (vgl. Mt 27, 48). Die Tafel über dem
Kopf
Jesu mit den Worten in drei Sprachen Iesus Nazarenus Rex Iudaeorum
(Jesus von Nazareth König der Juden) ist hier nicht zu sehen. Auf
beiden Seiten
hat man die Schächer zusammen mit Jesus gekreuzigt. Die Tradition hat
dem guten
den Namen Dismas und dem schlechten Gesmas gegeben. Über dem guten
Verbrecher
wurde ein Engel und über dem schlechten ein Teufel dargestellt, die aus
ihnen
die Seele herausziehen. Lukas hat in seinem Text festgehalten, dass die
dabei
stehenden Leute, die führenden Männer des Volkes, die Soldaten und
einer der
Verbrecher verlachten und verspotteten Jesus und sogar verhöhnten ihn.
Nur der
zur Rechten Jesu gekreuzigte – so hat die christliche Tradition ihn
immer
dargestellt – ist anderer Meinung: Uns
geschieht recht, wir erhalten den Lohn für unsere Taten; dieser aber
hat nichts
Unrechtes getan (Lk 23, 41) – sagt er. Und, wie das auf manchen
Darstellungen zu sehen ist, neigt er sein Kopf und sagt: Jesus,
denk an mich, wenn du in dein Reich kommst (Lk 23, 42). Die
Antwort lautet: Amen ich sage dir: Heute
noch wirst du noch mit mir im Paradies sein (Lk 23, 43). Vielleicht
nur
wenige haben diese volle Barmherzigkeit Worte Jesu wahrgenommen.
Der hl. Paulus hat an die Korinther einmal
folgendes
geschrieben: Wir verkündigen das
Geheimnis der verborgenen Weisheit Gottes, die Gott vor allen Zeiten
vorausbestimmt hat zu unserer Verherrlichung. Keiner der Machthaber
dieser Welt
hat sie erkannt; denn hätte einer sie erkannt, so hätten sie den Herrn
der
Herrlichkeit nicht gekreuzigt (1 Kor 2, 7-8).
Am letzten Sonntag des liturgischen Jahres hören
wir von der
Weisheit Gottes. Die Lehre Jesu und seine Wundertaten, die er den
Menschen
schenkte, münden im Tode am Kreuz. Im menschlichen Verstehen das ist
ein Ende,
eine misslungene Karriere des Meisters. Doch dieser Tod ist die
verborgene
Weisheit Gottes – wie schon hl. Paulus sagte – und nicht jeder Mensch
kann das
verstehen. Die Kirche betet: Herr, unser
Gott, im Ärgernis des Kreuzes hast du deine unerforschliche Weisheit
kundgetan.
Lass uns die verborgene Herrlichkeit des Leidens Christi erkennen,
damit wir
niemals an deinem Kreuz irre werden, sondern allezeit uns im Kreuze
rühmen.
Wir dürfen in das Lied des Mose, des Knechtes Gottes und des Lammes
einstimmen,
das im Himmel erklingt:
Groß und wunderbar sind deine Taten,
Herr, Gott und Herrscher über die ganze Schöpfung.
Gerecht und zuverlässig sind deine Wege,
du König der Völker.
Wer wird dich nicht fürchten, Herr,
wer wird deinen Namen nicht preisen?
Denn du allein bist heilig:
Alle Völker kommen und beten dich an;
denn deine gerechten Taten sind offenbar geworden (Offb 15,3-4).
|
Niedziela Chrystusa Króla
Fragment Męki
Pańskiej według Łukasza (por. Łk 23, 35-43) jest tematem dzisiejszej
Ewangelii.
Perykopa opowiada o ostatniej rozmowie Jezusa z jednym ze złoczyńców na
krzyżu.
Przedstawienie
powyższej sceny proponuje Speculum humanae salvationis z Darmstadt (1360). Speculum
(Universitäts- und Landesbibliothek in Darmstadt, Hs. 2505), podobnie
jak tzw. Biblia
pauperum, należy do typologiczno-dydaktycznej
literatury średniowiecza i składało się prawdopodobnie od początku z
kombinacji
prozy rymowanej z zestawem obrazów. Główną myślą Speculum jak i Biblia pauperum, ich tekstów jak i obrazów,
jest idea, znana już zresztą z Ewangelii i pism św. Pawła, że Nowy
Testament
został zapowiedziany już w Starym Testamencie i jednocześnie wypełnia
starotestamentowe zapowiedzi zbawcze. Speculum do tzw. antytypu dołącza trzy typy. Po
dwóch stronach z czterema obrazami, gdy księga jest otwarta, następują
dwie
strony z tekstem po 50 wersów (34 rozdziały). Każda strona
ikonograficzna
zawiera dwie miniatury. U góry z lewej strony (a) znajduje się obraz z
Nowego
Testamentu (antytyp), a u dołu tej samej strony jeden (b) i na
następnej (c i
d) dwa obrazy ze Starego Testamentu, ze świata natury lub legendy o
świętych
(typy). Rękopis składa się z 71 pergaminowych kart (350 x 200 mm) i
jest
foliowany (tzn. tylko karty są numerowane) przez współczesną rękę.
Kodeks
zawiera 68 całostronicowych, obramowanych i przedzielonych poprzecznie
miniatur. Tekst jest napisany w języku łacińskim, chociaż znajdują się
tam
okazyjnie banderole w języku niemieckim (dolnoreńskim).
Na fol. 44v
przedstawiony został Jezus na krzyżu, a po prawej stronie Maryja i po
lewej Jan.
Banderole z napisami mulier
ecce filus tuus (Kobieto, oto Twój
syn – J 19, 26) oraz Iohannes
ecce mater tua (Janie, oto matka Twoja – J 19, 27)
wychodzą od Jezusa i zdążają ku Maryi i Jana. Po prawej stronie
dostrzegamy
kolejną banderolę ze słowami: heli, heli lema sabachtani
(Boże mój, Boże mój, czemuś Mnie
opuścił – Mt 27, 46). Natomiast po drugiej
stronie na banderoli słowa: amen
dico tibi hodie mecum eris [in
paradiso] (Zapewniam Cię: dzisiaj ze Mną będziesz w
raju – Łk 23, 43). Młody mężczyzna w tym momencie podaje Ukrzyżowanemu
na
trzcinie gąbkę nasyconą octem (por. Mt 27, 48). Tablicy z napisem w
trzech
językach Iesus Nazarenus
Rex Iudaeorum (Jezus Nazareńczyk Król Żydowski), która była umieszczona
nad Jego głową,
tutaj nie widzimy. Po obu stronach ukrzyżowano razem z Jezusem obu
złoczyńców.
Tradycja nadała dobremu łotrowi imię Dysmas, a złemu Gesmas. Nad dobrym
złoczyńcą przedstawiano anioła, a nad złym diabła, którzy z nich
wyciągają
dusze. Łukasz w swoim tekście uwiecznił to, że stojący ludzie,
przełożeni ludu,
żołnierze i jeden z łotrów drwili i szydzili z Jezusa, a nawet bluźnili
Mu.
Tylko ten po prawicy Jezusa ukrzyżowany – tak go zawsze przedstawiała
tradycja
chrześcijańska – jest innego zdania: My
przecież sprawiedliwie zostaliśmy ukarani. Zasłużyliśmy na to. Ale On
nic złego
nie zrobił (Łk 23, 41). I skłania swoją głowę – jak to można
zobaczyć na
wielu przedstawieniach w sztuce – i mówi: Jezu,
wspomnij o mnie, gdy wejdziesz do swojego królestwa (Łk 23, 42).
Odpowiedź
brzmi: Zapewniam Cię: dzisiaj ze Mną
będziesz w raju (Łk 23, 43). Być może tylko niewielu usłyszało te
pełne
miłosierdzia słowa Jezusa.
Św. Paweł napisał
kiedyś Koryntianom co następuje: Głosimy
mądrość Bożą ukrytą w tajemnicy, którą przed wiekami Bóg przeznaczył
dla naszej
chwały. Nie poznał jej żaden z władców tego świata, gdyby ją bowiem
poznali,
nie ukrzyżowaliby Pana chwały (1 Kor 2, 7-8).
W ostatnią
niedzielę roku liturgicznego słyszymy o mądrości Bożej. Nauka Jezusa i
Jego
cuda, którymi obdarzył ludzi, spływają do śmierci na Krzyżu. W ludzkim
rozumieniu to koniec, to nieudana kariera Mistrza. Jednak ta śmierć to
ukryta
mądrość Boża – jak już św. Paweł powiedział – i nie każdy człowiek może
to
zrozumieć. Kościół modli się: Panie, nasz
Boże, w zgorszeniu krzyża objawiłeś swoją niezgłębioną mądrość. Pozwól
nam
poznać ukrytą chwałę Męki Chrystusa, abyśmy nigdy nie wątpili w Twój
krzyż, ale
zawsze się nim chlubili.
Włączmy się w
pieśń Mojżesza, sługi Boga i pieśń Baranka, która rozbrzmiewa w niebie:
„Wielkie i godne
podziwu są Twoje dzieła,
Panie, Boże
Wszechmocny.
Twoje drogi są
sprawiedliwe i niezawodne,
Królu narodów!
Któż się nie
zlęknie, Panie,
i nie będzie
chwalił Twojego imienia?
Tylko Ty jeden
jesteś święty!
Przyjdą wszystkie
narody
i oddadzą Ci
pokłon,
ponieważ ujawniły
się Twoje wyroki” (Ap 15, 3-4).
|
